“Zaharregia, ttikiegia agian” bere errezitaldi berria Iruñean eskaini baino lehenago egin dugu zita Kirmen Uriberekin. Lankideek soinu probak egiten dituzten bitartean erantzun die gure galderei Kirmenek. Egun, Euskal Herriko idazlerik famatuenetako eta irakurrienetako dugu. “Bitartean heldu eskutik” liburua karrikaratu ondotik, modako idazlea da askorendako. Bera ordea, ez du modako idazle izan nahi.
Poeta, artikulu egilea, abestien letren sortzailea, telebistako gidoilari izandakoa. Modako idazlea al da Kirmen Uribe?
Ez nuke nahi modako idazle izatea, modako izateak esan nahi duelako moda pasatu egiten dela. Nik nahiago nuke ibilbide luzeko idazle izan. Eta pixka bat zentratu lan bakoitzean eta urratsak geldo baina tinko eman. Eta beti ere, zerbait esan. Ez agin gauzak, egitearren, baizik eta saiatu gauzak esaten eta jendeari helarazten. Uste dut irakurlearengan ez bada zerbait sortzen, literaturak ez duela merezi.

Beste ezeren gainetik zer da Kirmen Uribe?
Gehien-gehien, poeta. Uste dut poesiak eman didala, berak niri, gehien. Horretan saiatu izan naiz oso gaztetandik. Irakurri ere, poesia irakurtzen dut gehien bat. Poesiak, bizitzako gauzei buruz hain modu zehatzean hitz egiteko duen gaitasun hori ikaragarri gustatzen zait. Eta gainera, poesiak irakurlearekin zuzeneko harremana izatea ahalbidetzen dizu. Hori oso ederra da. Eta Euskal Herrian, batez ere, zer harreman dagoen poetaren eta irakurleen artean, batez ere, errezitaldietan. Uste dut gauza handia dela hori.

Poesiak eman dizu gehien, baina zuk zer eman diozu poesiari?
Ni poesiari saiatu naiz ematen ikuspuntu bat, bidean aurrera egiten. Alde batetik, kanpoko tradizioetan egiten dena eta egin izan dena jasoz, uste baitut oso inportantea dela formazioa, eta irakurtzea eta jakitea kanpoan zer egiten den, baina batez ere, nor bere barruari, bere senari begira idatziz. Formazioak bakarrik ez dakar ezer, ez badaukazu ezer esateko edo sentitzeko modu jakin bat.

Duela gutxi Pello Lizarraldek, Euskadi Saria eman ziotenean, esan zuen berak ez zuela euskal literatura oso sasoiko ikusten, ez zegoelako sobera idazle gazterik. Zuk zer iritzi duzu?
Errespetatzen dut Pelloren iritzia, eta berak hori esaten duenean, zerbaitengatik esaten du. Baina, tira, nik uste dut gazteen artean oso gauza onak egiten direla. Denetarik egiten da; gauza onak, ez hain onak... Idazle on izango diren edo izan daitezkeen dezente daude gure artean, gazteen artean. Kontua erabakia hartzea da. Bizitzan beste gauza askotan bezala, kontua ez da bakarrik ondo idaztea edo artifizioa lantzen jakitea, baizik eta gero bide bat hartzea, literaturaren bidea, eta denborak emango dizu aukera gauza onak egiteko. Jarraitzen baduzu erabaki horrekin. Ez dena ahaztu behar, idazle baten garairik onena dela 40 urtetik aurrera. Pilotarien moduan. Heldua izan behar zara pilotari ona izateko. Idazleen artean gauza bera gertatzen da. Ibilbidea luzea da eta ez da hori ahaztu behar. Gaur egun badago polemika hori, 40 urte inguruko idazle horiek pixka bat bazterrean geratu direla... ez nuke hainbeste esango. Ziur nago, horietatik asko bere onena emateko daudela oraindik.

Eta poesia sasoiko al dago?
Bai, bai. Poesia sasoi onean dago Euskal Herrian. Ni oso gustura nago. Badaude poeta onak, agian gutxi, baina poeta onak badaude. Gainera badakitenak kanpora begiratzen eta euren buruei galderak egiten. Euskal poesian izen on batzuk badaude, eta beste edozein literaturarekin konparatzeko modukoak.

Poesia genero elitista, gutxi batzuendako al da?
Bai, beti izan da. Beno barkatu, beti ez. Poesiak betidanik izan du lerro herrikoi bat, eta hor dago bertsolaritza zaharra. Hori ere poesiaren barruan sartzen dut. Baina duela 30 urte, Arestirekin izan zen hedapen herrikoi hori galdu egin da. Poetak bazterrerako bidea egin du, gero eta ezkutuagoan egotera. Eta konfidantza jarri du bakarrik irakurle talde txiki batengan. Uste dut alde onak dituela horrek, baina alde txarrak ere bai. Nik nahiago dut Arestiren bidea egitea, jende guztiak irakur eta goza dezakeen poesia egitea. Eta pentsa arazteko balio duena.
Zure idazkera oso gardena dela diote. Horrek ere lagunduko dizu jende gehiagorengana heltzen.

Bai. Nik irakurketa bat egin dut. Alde batetik, orain arte egin dena kontuan izanda eta, bestetik, aintzat hartuz nire ustez hemendik aurrera ze bide hartu beharko genukeen, modu xume batean. Nik gustuko dut jendeak gozatzen duenean poema batekin, zergatik ez? Hori ez da pekatua. Nik gustuko dut jende xehea, niri jendea asko gustatzen zait eta haiekin jarri nahi dut komunikazioan, besterik gabe. Eta garbi edo garden izateak ez du esan nahi erraza denik. Poema garbi batek izan ditzake 4 edo 5 irakurketa bere baitan.

Anjel Erro, burlatar idazlearen poema batek dio: “Oro errana da aspaldidanik. Oro errana dela ere errana da. Oro errana da, bada, ezinbestean. Oro errana da, baina ez nik. Zuri ere antzekorik irakurri dizugu. Hori al da gaurko euskal poeten filosofia?
Bai. Gure garaiaren filosofia da. XX. mendearen erdialdean zabaldu zen dena esanda dagoen kontu hori, posmodernitatearen garaian. Horrek ez du zentzurik neurri handi batean. Artearen historia beti izan da aurrera doan lerro bat, progresioan doana. Eta literaturaren historia ere hala da. Bata bestearen atzetik datoz idazleak, eta egia da kezkak bertsuak direla edozein pertsonarentzat, baina esateko modua edo ikusteko modua ez. Eta momentu oro, sentitzeko modua ere ez.

Martxoan Estatu Batuetan izan zinen Mikel Urdangarin, Rafa Rueda eta Bingen Mendizabalekin batera. Nola suertatu zitzaizuen hara joateko aukera?
Hara joan ginen hango idazle batek gonbidatuta. Berak nire lanak ezagutzen zituen Egunkariatik, eta gero poema liburua irakurri zuen, eta ni gonbidatu ninduen hasiera batean. Niretzat inportantea zen azaltzea nola egiten dugun lan hemen, ez bakarrik poemak irakurtzea. Horregatik, Mikeli esan nion, berarekin egin izan dudalako lan askotan, eta lotura handia dugulako elkarrekin. Mikelek gero, Bingen eta Rafa liatu zituen, eta laurok joan ginen. Nire intentzioa ez zen irakurtzea soilik, baizik eta intentzio bat, jarrera bat azaltzea poesiaren aurrean. Ez dugula maite betiko poesia adieraztea, bide berriak jorratu nahi ditugula.

Nolako esperientzia izan zen?
Oso ona. Aurkitu genuen entzuteko prest zegoen jendea, eta hori gaur egun oso zaila da aurkitzen. Hemen inguruan ere, Madrilen, esate baterako. Uste dut euskaldun batek esaten duena entzuteko prest jende gutxi dagoela. Han, aurkitu genuen idazle talde bat, entzule talde bat gu entzuteko prest zegoena eta gurekin harremanetan sartzeko prest zegoena, eta hori izan zen ederrena.
Zuen lana erakusteaz gain Euskal Herriaren inguruko eztabaida ere sortu nahi izan zenuten han.
Nahi ta nahi ez New York erdigunea da, garai batean Roma izan zen moduan. Orduan galdera bat egiten genion geure buruari: gure kultura ez ote da zaharregia, txikiegia gaur egungo uniformizazio garai hauetarako? Eta galdera horri emandako erantzunak izan dira azken hilabeteotan egindako poemak eta kantak. Pixka bat da, geure buruari buruz galdetzea bai herri moduan eta baita pertsona moduan ere. Erantzuna garbia da. Munduari begiratzeko modu bat da hizkuntza eta hori du erakusteko eta eskaintzeko munduari. Gainera hemengo berri bazuten. Ez gaude hain bazterrean, ez gara hain ezkutuko irla. Hemengo kultura, hizkuntza eta gatazka ezagutzen zuten. Ez hainbeste egileak eta euren lana.

Estatu Batuetako literatur aldizkari ospetsuenetako bik, New Yorker eta Open Cityk, zure poemak karrikaratu zituzten. Zer suposatu zizun horrek?
Gauza handia da hori. New Yorker-en poema atera zenean, euskaraz publikatzen zuten euskarazko lehen poema izan zen, haiek esanda. Oso txiki sentitu nintzen. Esan zidatenean harrituta geratu nintzen. Ez dakizu emanaldietara nor joaten den, eta suertatu zen New Yorker-eko argitaratzailea joan zela, eta gustatu zitzaion eta publikatu zuen. Horren haritik beste aldizkari batzuetan atera zen eta ziur aski ere liburua ere aterako da. Baina lasai. Pausoz pauso.

Orain proiektu berri batekin ari zarete. “Zaharregia, txikiegia agian” errezitaldiarekin. Euskal Herriari buruz ari zarete, baina zer nahi duzue helarazi?
Azken urte hau oso gogorra izan da gure munduarentzat. Euskaldunon tragedia da ez dugula lasaitasunik gure lanean bakarrik aritzeko. Egin behar dugu, lehendabizi, gure kultura babestu eta zaindu, hil ez dadin, eta gero aparte, sortu. Horrek sekulako indar galera ekartzen du. Izan diren erasoen ondorioz sortu zitzaigun halako gogo bat gure kulturari buruz idazteko eta gogoeta egiteko. Ez da hain azaleko gogoeta, politikoa. Pertsonalagoa da. Eta azkenean pertsona beraren kezka azaltzen ditu.

Etorkizunerako proiektu berririk bai?
Bai. Durangoko azokan aterako dut Mikel Valverderekin batera gazteentzako nobela bat. Sail bat izango da hainbat nobelena. Izenburua da Garmendia Saila. Garmendia zen XIX. mendean, Ameriketan bizi izan zen ustezko pistolari bat. Hori kontatu zidan nire osaba batek eta hari horretatik tira eginda sail bat egingo dugu XIX. mendeko euskaldunak Ameriketan, Kalifornian nola bizi ziren azaltzeko. Nobelarekin ere probatu nahi dut. Bide berri bat da. Gauza berean zentratzeak bere alde onak eta txarrak ditu. Arnasa hartzea ere ondo dago. Neurri txikia landu, baina handia ere bai, bertsolarien moduan.